Yaşanan Her Olumsuz Olay Travma Değildir!
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Nedir?
Travma, kişiyi çaresiz hissettiren, dehşete düşüren ve çoğu zaman beklenmedik olayların yol açtığı etkilere denir.
Olay:
–korku, dehşet veya çaresizlik hissi yaratmışsa,
Olayda:
–kişinin kendisinin veya yakınının ölüm veya yaralanma tehlikesi varsa travma yaşanması ihtimali oldukça yüksektir.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Neden Olur?
* Doğal afetler (deprem, sel, yangın)
* İnsan eliyle yapılan travmalar (savaş, işkence, tecavüz)
* Kazalar (iş, trafik)
* Beklenmedik ölümler
* Ciddi-ölümcül hastalıklara yakalanma gibi toplum içinde travma yaratabilecek pek çok olay vardır.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu uzun yıllar sürebilen bir bozukluktur.
Toplumda travma yaşayan pek çok kişi olmasına rağmen ancak bir kısmı Travma Sonrası Stres Bozukluğu yaşar. Bu da bazı kişilerde yatkınlık olabileceğini, ya da bazılarının Travma Sonrası Stres Bozukluğu’na karşı daha dayanıklı olduğunu düşündürebilir. Özellikle deprem gibi felaketlerden etkilenen kişi sayısını da düşünürsek, bu durumun fazlaca yaşanabileceğini göstermektedir.
Yapılan araştırmalar kadınların erkeklere oranla travmalardan sonra Travma Sonrası Stres Bozukluğuna daha sık yakalandığını göstermektedir: Travmanın türü fark etmeksizin, kadınlarda Travma Sonrası Stres Bozukluğu erkeklerden 2-3 kat daha fazla görülmektedir. Geçmişte başka travma yaşayanlar, daha önce ruhsal bozukluk geçirmiş olanlar veya yakınlarında ruhsal bir bozukluk bulunan kişilerin Travma Sonrası Stres Bozukluğu’na yakalanma ihtimalleri daha fazla olarak saptanmıştır.
Travmalardan sonra en sık görülen iki problem: Depresyon ve Travma Sonrası Stres Bozukluğudur.
Kişiyi korkutup dehşet içinde bırakan, çaresizlik duyguları hissettiren olayların uzun süren ruhsal sorunlara yol açtığı bilinmektedir. Travmalardan sonra sık görülen sorunlardan biri de depresyondur. Depresyonun en sık görülen belirtileri halsizlik, moral bozukluğu, isteksizlik, uyku sorunu ve iştah bozukluğudur.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu belirtileri Nelerdir?
- Uyku sorunları,
- Ani irkilme,
- Olayla ilgili anıların rahatsız edici biçimde sık sık hatırlanması,
- Sürekli olarak olayın tekrarlanacağı korkusu ve bu nedenle diken üstünde hissetme,
- Kabus görme,
- Gelecekle ilgili plan yapmada zorlanma,
- Kolay sinirlenme,
- Başkaları beni veya yaşadıklarımı anlamıyor hissine kapılma,
- Olayı hatırlatan durumlardan kaçınma veya huzursuz olma hali görülebilir.
Bu belirtiler çoğu bireyde travmayı izleyen günlerde görülür ve genellikle birkaç hafta içinde ortadan kalkar ancak bazı kişilerde ise aylarca da sürebilir.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Olan Kişilerin Dikkat Etmesi Gerekenler:
Travma Sonrası Stres Bozukluğu görülen pek çok kişide aynı anda başka ruhsal sorunlar da görülebilir. Travma Sonrası Stres Bozukluğu ile birlikte en sık görülen problem depresyondur. Depresyon dışında çeşitli anksiyete (bunaltı) bozuklukları, aşırı alkol veya madde kullanımı da görülebilir. Daha önceden ruhsal sıkıntı geçirmiş kişilerde travma sonrasında o sorunların yeniden ortaya çıkma riski fazladır. Travma Sonrası Stres Bozukluğu dışında ikinci bir ruhsal sıkıntı varsa, kişinin yaşadığı problemler ve işgücü kaybı artar, hem de daha uzun vadeli ve yoğun bir tedavi gerektirir.
Travma ne kadar şiddetli yaşanmış ise etkileri de o kadar fazla ve uzun süreli olur. Örneğin depremde enkaz altında kalanlar kalmayanlara göre, yakınını kaybedenler kaybetmeyenlere göre, evi hasar görenler görmeyenlere göre daha fazla ruhsal sorun yaşarlar. Bunun dışında travma sırasında yaşanan korkunun derecesi de önemlidir: örneğin deprem anında çok fazla korktuklarını, hiçbir şey düşünemeyip donup kaldıklarını söyleyenler arasında Travma Sonrası Stres Bozukluğu oranları daha yüksektir.
Zaman travmanın etkilerini tamamen ortadan kaldırmıyor
Yapılan çalışmalar travmalardan sonraki ilk günlerde olayı yaşayan kişilerin çoğunun etkilendiğini, korktuğunu, kabuslar gördüğünü, ancak bu belirtilerin birçok kişide günler veya haftalar içinde geçtiğini gösteriyor. Ancak etkilenen her 5-6 kişiden birinde belirtilerin düzelmesi çok daha uzun sürebiliyor, bazen ise yıllarca devam edebiliyor.
Kaçınma ya da unutmaya çalışma travmanın etkilerini azaltmıyor
Travma sonrasında kişinin olayın etkileriyle başa çıkmak için kullandığı yöntemlerin de sonuçları etkileyebileceği düşünülüyor. Olayı unutmaya çalışan ve olmamış gibi varsayan insanlarda bu bozukluğun iyileşmesi daha fazla uzarken, sorunlar için yardım arayan, sorunlarını başkalarıyla paylaşan kişiler daha hızlı toparlanıyor. Kişinin elde edebildiği sosyal destek de travma sonrasında iyileşmeye olumlu etkide bulunuyor. Sosyal destek az ise özellikle depresyon belirtileri daha fazla hissediliyor.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Sık Görülen Belirtileri Nelerdir?
Kaçınma: Kişi olayı hatırlatan yer, durum, konuşma, hatta duygu ve düşüncelerden mümkün olduğunca uzak durmaya çalışır. Olayı hatırlamak büyük bir acı, sıkıntı ve korku hissine yol açtığı için kişi olayı hatırlatan yerlere gidemez, bu konulardan bahsetmek istemez veya konuşulan durumlardan, yerlerden kaçınır. Enkaz altında kalmış bazı kişiler evin enkazının bulunduğu yeri, hatta o şehri ziyaret edemeyebilir, olaydan bahsedemeyebilir.
Travma yaşamış kişilerde bazen olayın ayrıntılarını unutma durumu görülebilir. Genellikle olayın en sıkıntı veren bölümleri unutulur veya çok zor hatırlanır. Kişi hatırlamak istediği halde olayı hatırlayamaz.
Travmalardan sonra insanlardan uzaklaşma, gelecek beklentisinin kalmaması gibi belirtiler de görülebilir. “Benim yaşadıklarımı kimse anlayamaz” tarzında düşünceler sık görülür. Kişiler, olayı yaşamamış kişilerden duygusal olarak uzak hissedebilirler, duygularında körelme olur, sevinç ve üzüntü hissedemeyebilirler. Bazen kendilerine yardım etmeye çalışanlara öfke duyabilirler, bazı kişiler sadece aynı travmayı yaşamış kişilerle görüşüp, diğerleriyle ilişkiyi kesebilirler. Gelecekle ilgili plan yapılamadığı için sadece o günü yaşama, aktivitelerde azalma görülebilir.
Yeniden yaşama (hatırlama): Travma yaşayan kişide olaydan sonra olayla ilgili anıların zihnine gelmesi sık yaşanabilir. Olayla ilgili sesler ve görüntüler, onları düşünmek istemediğinde bile kişinin zihnine gelebilir. Bu anıların canlanması kişiyi genellikle çok rahatsız eder ve iç sıkıntısı, nefes alamama, daralma, çarpıntı, terleme gibi belirtilere yol açar. Bazen de kişi olayı gerçekten yaşıyor gibi hisseder. Gerçekte bir sarsıntı olmadığı halde yerin sallanıyor gibi hissedilmesi buna örnektir. Kişi bu durumu beklenmedik derecede gerçekçi şekilde yaşayabilir.
Aşırı uyarılma: Travmadan etkilenmiş kişiler kendilerini diken üstünde, sürekli tetikte hissedebilirler. Her an o olayı tekrar yaşayacakmış gibi panik haline bürünebilirler. Davranışlarını bu duruma göre şekillendirip bu konuda aşırı tedbirli davranırlar. Örneğin girdikleri her binada; binanın çatlağı var mı, kapısından kolay kaçılabilir mi diye kontrol ederler. Tehlike anları için abartılı denecek şekilde tedbirlere başvurabilirler.
Aşırı uyarılmanın diğer göstergeleri ani ses ve hareketlerde irkilme veya yerinden sıçramadır. Yüksek ses tonuyla konuşma, birinin aniden odaya girmesi, kapının çarpması gibi beklenmedik durumlar kişinin yerinden sıçramasına ve uzunca sürebilen terleme, titreme, çarpıntı, nefes darlığına yol açabilir.
Özellikle uykuya dalmakta güçlük sık görülebilir. Kişi travma korkuları nedeniyle uykuya dalmakta saatler sürebilen zorlanmalar yaşayabilir, normalde uyandırmayacak seslerle bile kolayca uyanabilir.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Tedavisi Nedir?
Travma Sonrası Stres Bozukluğu tedavisinde hem ilaçların hem de psikolojik tedavilerin etkili olduğu gösterilmiştir. Travmatik olaydan herkesin aynı düzeyde etkilenmediği açıktır. Bazı kişiler için travmatik stres belirtileri iş ve sosyal hayatı çok ciddi biçimde engelliyor olabilir. Bu nedenle travmanın etkilerinin giderilmesi için herkesin ihtiyacına göre farklı tedavi yaklaşımları planlanabilir.
İlaç tedavileri:
Travma Sonrası Stres Bozukluğu tedavisinde antidepresan ilaçlar birçok rahatsızlık belirtisini yatıştırmakta yararlı olabiliyor. Özellikle depresyonla birlikte görüldüğünde Travma Sonrası Stres Bozukluğu tedavisinde antidepresanlar büyük rol oynamaktadır. Tedaviler doktor kontrolünde sürdürülmeli, doktorun önerdiği tedavinin etkili olabilmesi için önerilen süre ve dozlara uyulmalıdır.
Psikolojik tedaviler:
Psikolojik tedaviler arasında etkili olduğu gösterilen tedavi türü ise bilişsel-davranışçı terapi yöntemidir. Bu tedavide kişinin belirtilerinin sürmesine neden olan işlevsel olmayan düşüncelerinin daha işlevsel olan düşüncelerle değiştirilmesi amaçlanır. Psikolojik tedaviler bu konuda eğitim ve deneyimi olan psikologlar tarafından uygulanmalıdır.
Travma Sonrası Stres Bozukluğu, kişiye ve ailesine büyük sıkıntı veren, ancak tedavi edilebilen bir bozukluktur. Travmalardan etkilenmiş birçok kişi:
- sorunlarının tedavi edilebileceğini bilmediği için,
- maddi imkanları olmadığı için,
- yaşadıklarının ruhsal bir bozukluk olduğunu bilmediği veya belirtilerini kendi güçsüzlüğüne-eksikliğine bağladığı için,
- tedavi imkanlarına nasıl ulaşacağını bilmediği için,
- sorunlarını konuşmaya çekindikleri için veya hatırlamaktan rahatsız oldukları için
terapiye başvurmuyor olabilirler.
Oysa ki tüm bu durumların psikolojik açıdan başarılı bir biçimde tedavisi mümkündür.
