Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Nedir?
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Nedir?
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Ne Demektir?
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), son derece önemli akademik, sosyal ve psikiyatrik sorunlara yol açabilen ve olumsuz etkileri yaşam boyu sürebilen bir bozukluktur. Hiperaktivite genel olarak alışılmadık veya anormal derecede aktif olma durumudur ve beyin ile davranışları etkiler.
DEHB çoğunlukla aileler tarafından erken yaşlarda fark edilebilir. Hatta çocuk okula başladığı zaman oldukça belirgin bir şekilde kendini gösterir. Okula başlama yaşı olan 6 yaş ile bunu takip eden yıllarda DEHB teşhis için önemli bir süreçtir. Bu yaşlardan teşhis edilen bozukluğun yetişkinlikle beraber yavaş yavaş ortadan kalkması beklenir. Ancak bu durum her zaman böyle olmayabilir ve DEHB yetişkinlerde de sorun teşkil edebilir.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu’nun Toplumda Görülme Sıklığı Nedir?
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu’nun (DEHB), toplumda görülme sıklığı %5-7 gibi çok yüksek orandadır, çocuklukta başlayıp %60-70 oranında, yetişkinlikte de devam edebilen bir rahatsızlıktır.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) denildiğinde nörogelişimsel ve nörodavranışsal bir bozukluktan bahsedilebilir. DEHB’nin 3 farklı belirti grubu vardır. Bunlar dikkat eksikliği, dürtüsellik ve hiperaktivitedir.
Kimi bireylerde dikkat eksikliği belirtileri aktiftir, kimilerinde hiperaktivite belirtileri gözlenir. Kimilerinde ise hem dürtüsellik hem de hiperaktivite belirtileri olduğu karma DEHB tipidir. DEHB de dürtüsellik ve hiperaktivitenin teşhisi dikkat eksikliğinin teşhisine göre daha kolay olabilmektedir. Dürtüsellik ve hiperaktivite birbiriyle paralel giden belirtilerdir. Dürtüsellik ve hiperaktivite belirtileri yaşla azalabilirken dikkat eksikliği zıt şekilde azalma göstermeyebilir.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu’nun (DEHB) 3 farklı tipte belirtilerinin olduğu bilinmektedir.
DEHB’nin Dikkat Eksikliği Tipi Belirtileri;
– Odaklanmakta zorluk çekmek
– Dikkatini sürdürememek
– Göz teması kurmamak
– Aynı faaliyette uzun süre devam edememek
– Çabuk sıkılmak
– Detayları gözden kaçırmak
– Unutkanlık
– Karşısındakini dinlemekte güçlük çekmek
– Özel eşyaları ve emanetleri kaybetmek
– Basit yönergeleri akılda tutamamak
– Sık hata yapmak
DEHB’nin Hiperaktivite Tipi Belirtileri;
– Fazla hareketlilik
– Yerinde duramamak
– Otururken bile eller ve ayakları sürekli hareket ettirmek
– Hızlı konuşmak
– Kelimeleri hatalı söylemek ve cümleleri birbirine bağlayamamak
– Dinlemekte zorluk çekmek
– Karşısındakinin sözünü kesmek
DEHB’nin Dürtüsellik Tipi Belirtileri;
– İsteklerin hemen karşılanmasını istemek, dayatmak
– Sabırsız olmak
– Düşünmeden hareket etmek
– Aceleci davranmak
– Sıra bekleyememek
– Tepkileri kontrol edememek
Dikkat Eksikliği Olan Kişi:
– Detaylara dikkat etmez, sürekli hata yapar,
– Dikkatini korumada sıkıntı yaşar,
– Dinlemez görünür,
– Verilen komutları izlemede güçlük çeker,
– Organizasyon sorunu yaşar,
– Yoğun düşünme gerektiren işlerden kaçınır ya da bu işleri yapmaktan hoşlanmaz,
– Eşyalarını kaybeder,
– Dikkati kolayca dağılır,
– Günlük işlerini unutur.
Hiperaktivite-Dürtüsellik Sorunu Yaşayan Kişilerin Davranış Biçimleri Nasıldır?
– Durduğu yerde duramaz; elleri, ayakları kıpır kıpırdır,
– Uzun süre aynı yerde oturmada sıkıntı yaşar,
– Çocukken koşar ya da tırmanır, yetişkinken yerinde duramaz,
– Sessizce bir şeyle meşgul olmada sıkıntı yaşar,
– Motor takılmış gibi veya düz duvara tırmanırcasına hareketlidir,
– Çok konuşur,
– Karşıdaki kişi sorusunu bitirmeden cevabı yapıştırır,
– Bekleme gerektiren ya da sırayla yapılan işlerde sıkıntı yaşar,
– Başkalarının sözünü keser,
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Tanısı Nasıl Koyulur?
Özellikle çocuklarda DEHB tanısı konulmadan önce davranışsal problemlere yol açan yakın zamanda yaşanmış boşanma, aile içinde birinin ölümü veya yakın zamanda gerçekleşmiş taşınma gibi bir durumun olup olmadığı sorgulanmalıdır. Fark edilmeyen nöbetler, tiroit problemleri, uyku bozuklukları, anksiyete, depresyon da dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu benzeri tablolar oluşturabilir. Dolayısıyla tanı koyulmadan önce bu bozukluklar ya da durumlar ekarte edilmelidir.
DEHB tanısı, genellikle semptom ve belirtiler ışığında koyulur. Tanı koyulması için semptomların altı ya da fazlası, 17 yaş sonrası için ise en az beş tanesinin olması gereklidir. Bunun haricinde dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu tanısında uygulanabilen çeşitli testler mevcuttur. Bu skalalar şu şekildedir:
Çocuklarda DEHB Değerlendirmek için Uygulanan Skalalar:
– Vanderbilt Skalası
– Conners Skalası
– DEHB Ölçme Skalası (ADHD-RS-V)
– Swanson, Nolan and Pelham (SNAP) Skalası
Erişkinler için Uygulanan Skalalar:
– Conners Erişkin DEHB Ölçme Skalası (CAARS)
– Wender Utah Ölçme Skalası
– Erişkin Kendi Kendine Değerlendirme Skalası (ASRS)
Bunların haricinde en sık kullanılan ve en kapsamlı testlerden biri de Moxo dikkat testidir. Moxo sürekli performans testi olarak da tanımlanan test, 6-12 yaş aralığındaki çocuklarda ve 13-65 yaş arası erişkinlere uygulanmak üzere geliştirilmiştir.
Toplamda 420 tepki ve 420 tepkisizlik eyleminin ölçüldüğü Moxo testi sayesinde zamanlama problemi, dürtüsellik ve hiperaktivite ölçülür. Çocuklarda yaklaşık 15, yetişkinlerde ise 18 dakika süren test boyunca kişinin çevresel koşulların değişimine bağlı olarak performansının nasıl etkilendiği de değerlendirilir.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu tanısı alan kişinin tedavisi, kişinin yaşı, cinsiyeti, var olan diğer hastalıkları ve bulguları doğrultusunda düzenlenir. Dikkat eksikliğine eşlik eden hiperaktivite varlığında farklı tedavi yöntemleri uygulanabilir. İlaçlı ve ilaçsız tedavi yöntemleri bulunan dikkat eksikliği rahatsızlığında genellikle her iki tedavi yöntemi bir arada uygulanır.
İlaçsız tedavide mental ve fiziksel egzersizler önemli bir paya sahiptir. Psikolojik destek türlerinden biri olan terapi süreç boyunca uygulanabilir. Çocuklarda ilaçsız tedavi, çocuğun aldığı terapi ve eğitimlerin yanı sıra ebeveyn eğitimi de gerektirir. Ailenin tedavi süreci boyunca anlayışlı ve sabırlı olması gerekir. Çocuğun yaptığı eylemlerin yaramazlıktan değil bir bozukluktan kaynaklandığı unutulmamalıdır.
Eğer siz de kendinizde ya da çocuğunuzda dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu belirtileri olduğunu düşünüyorsanız, bir uzmanla iletişime geçmelisiniz.
